Xây dựng đội ngũ cán bộ chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư hiện nay

Đến nay, nhân loại đã trải qua ba cuộc Cách mạng công nghiệp. Mỗi cuộc cách mạng đã tác động mạnh mẽ đến sự phát triển kinh tế - xã hội và nhiều lĩnh vực khác, đòi hỏi cao đối với năng lực lãnh đạo của các đảng chính trị cầm quyền, năng lực quản lý của nhà nước và chất lượng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu chủ động tham gia các cuộc cách mạng công nghiệp đạt kết quả. Đây là vấn đề tất yếu và có tính quy luật đối với sự phát triển, vững mạnh của từng quốc gia, dân tộc và toàn bộ lịch sử phát triển của nhân loại.

Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ nhất, bắt đầu từ năm 1760 đến khoảng năm 1840, nhờ sử dụng năng lượng nước và hơi nước để cơ giới hóa sản xuất, mở ra một kỷ nguyên mới trong lịch sử nhân loại - kỷ nguyên sản xuất cơ khí. Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ hai diễn ra vào cuối thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX, nhờ ứng dụng điện năng để sản xuất hàng loạt, tạo nên số lượng lớn sản phẩm với chất lượng cao. Cuộc Cách mạng công nghiệp thứ ba diễn ra trong những thập niên còn lại của thế kỷ XX, nhờ sử dụng điện tử và công nghệ thông tin để tự động hóa sản xuất, tạo nên bước nhảy vọt chưa từng có về năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất và nhiều hoạt động khác.

Hiện nay, nhân dân thế giới đang trong giai đoạn đầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Đặc trưng của cuộc Cách mạng công nghiệp này, là việc kết hợp các công nghệ với nhau, làm cho ranh giới giữa vật lý, kỹ thuật và sinh học bị mờ dần. Đặc biệt, cuộc Cách mạng này, kế thừa, phát triển những thành tựu của các cuộc cách mạng công nghiệp trước đây, nên có nhiều ưu thế nổi trội.

Thể hiện rõ nhất ở: tuy mới ở giai đoạn đầu, song cuộc Cách mạng này, đã và đang phát triển mạnh mẽ ở tầm cao mới; là cuộc cách mạng mới trong phương thức sản xuất dựa trên những thành tựu của công nghệ số trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và Internet kết nối vạn vật, in 3D; tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực đời sống xã hội. Theo dự báo của nhiều cơ quan và nhà khoa học nổi tiếng, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đem lại sự thay đổi lớn có tính đột phá về quy mô; nó tác động không chỉ tới ngành công nghiệp, hệ thống các doanh nghiệp và từng cá nhân, mà còn tác động đến tất cả các ngành nghề, lĩnh vực đời sống xã hội. Điều này, đòi hỏi rất cao đối với việc tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao, chủ động tham gia đạt hiệu quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Hiện nay, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, đang diễn ra khá mạnh ở các nước phát triển G7 như Mỹ, EU, Nhật Bản và ở một số nước Đông Á như Trung Quốc, Hàn Quốc… Các nước khác, trong đó có nước ta cũng tham gia ở mức độ khác nhau vào cuộc cách mạng này, tạo nên cả thời cơ và thách thức lớn đối với sự phát triển của đất nước. Điều này, đã được Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng khẳng định: “cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, nhất là công nghệ số phát triển mạnh mẽ, tạo đột phá trên nhiều lĩnh vực, tạo ra cả thời cơ và thách thức đối với mọi quốc gia, dân tộc”(1). 

Ở nước ta, cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đang tác động, chi phối sự phát triển của đất nước trên hai phương diện chính: tạo thời cơ và thuận lợi mới trong việc tận dụng thành tựu của cuộc cách mạng này để phát triển mạnh mẽ, vững chắc toàn diện đất nước; đặt ra nhiều thách thức mới, rất lớn và lớn nhất là phải có nguồn nhân lực chất lượng cao, chủ động tham gia cuộc Cách mạng này đạt hiệu quả, đưa đất nước phát triển vững mạnh về mọi mặt, nâng cao đời sống nhân dân, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong những thập niên tới.

Trong nguồn nhân lực chất lượng cao, đội ngũ cán bộ là một bộ phận đặc biệt quan trọng, quyết định việc nắm bắt thời cơ, tận dụng mọi cơ hội, thuận lợi mà cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đem lại; vượt qua thách thức, khó khăn, xử lý kịp thời, những vấn đề nảy sinh đưa đất nước phát triển mạnh mẽ và vững chắc. Đội ngũ cán bộ, đặc biệt là đội ngũ cán bộ chủ chốt các ngành, các cấp, cơ quan, đơn vị phải được xây dựng, có chất lượng mới về phẩm chất, năng lực, trình độ mọi mặt, kỹ năng công tác, phong cách, lề lối làm việc, ý thức tổ chức kỷ luật và uy tín… Tức là phải đổi mới mạnh mẽ các khâu của công tác cán bộ, công chức từ xác định tiêu chuẩn, đào tạo, bồi dưỡng một cách cơ bản, với nội dung, chương trình mới; luân chuyển, quy hoạch, tuyển dụng, thu hút nhân tài, bố trí, sử dụng, đánh giá, chính sách cán bộ công chức, viên chức…

Qua đó, tạo nên đội ngũ cán bộ, nhất là cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp, các ngành có chất lượng mới, chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đạt kết quả. Đồng thời, việc thực hiện tốt các khâu của công tác cán bộ, công chức, viên chức sẽ góp phần tiếp tục chuẩn hóa đội ngũ cán bộ đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ thời kỳ phát triển mới của đất nước, bắt đầu từ năm 2021 do Đại hội XIII của Đảng xác định.

Xây dựng đội ngũ cán bộ chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư là toàn bộ hoạt động cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên, trước hết là của cấp ủy, trực tiếp và thường xuyên là ban thường vụ cấp ủy đối với đội ngũ công chức là cán bộ lãnh đạo, quản lý diện ban thường vụ cấp ủy quản lý; với sự tham gia của các tổ chức trong hệ thống chính trị, các tổ chức có liên quan, nhân dân; việc tự học tập, tự rèn luyện của mỗi cán bộ, công chức, viên chức nhằm tạo nên đội ngũ cán bộ, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp, các ngành đủ số lượng, hợp lý về cơ cấu, có phẩm chính trị, đạo đức, lối sống, trình độ mọi mặt, kỹ năng công tác, phong cách, lề lối làm việc, ý thức tổ chức kỷ luật và uy tín, chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, góp phần chuẩn hóa, tăng cường năng lực đội ngũ cán bộ bảo đảm thực hiện thắng lợi mục tiêu, nhiệm vụ của thời kỳ phát triển mới của đất nước.

Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị nêu trên, chỉ rõ: “Thời gian qua, Đảng và Nhà nước ta đã lãnh đạo, chỉ đạo các cấp, các ngành đẩy mạnh ứng dụng, phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, nghiên cứu nắm bắt, nâng cao năng lực tiếp cận và chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Cơ sở hạ tầng viễn thông được xây dựng khá đồng bộ. Kinh tế số được hình thành, phát triển nhanh, ngày càng trở thành bộ phận quan trọng của nền kinh tế; công nghệ số được áp dụng trong các ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ; xuất hiện ngày càng nhiều hình thức kinh doanh, dịch vụ mới, xuyên quốc gia, dựa trên nền tảng công nghệ số và Internet đang tạo nhiều cơ hội việc làm, thu nhập, tiện ích, nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân. Việc xây dựng chính phủ điện tử, tiến tới chính phủ số được triển khai quyết liệt, bước đầu đạt được nhiều kết quả tích cực”(2).

Nghị quyết cũng chỉ ra những hạn chế, yếu kém: mức độ chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư của nước ta còn thấp. Thể chế, chính sách còn nhiều hạn chế và bất cập. Cơ cấu và chất lượng nguồn nhân lực chưa đáp ứng được yêu cầu. Khoa học - công nghệ và đổi mới sáng tạo chưa thực sự là động lực phát triển kinh tế - xã hội; hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia mới được hình thành, chưa đồng bộ và hiệu quả. Quá trình chuyển đổi số quốc gia còn chậm, thiếu chủ động do hạ tầng phục vụ quá trình chuyển đổi số còn nhiều hạn chế; nhiều doanh nghiệp còn bị động, năng lực tiếp cận, ứng dụng, phát triển công nghệ hiện đại còn thấp. Kinh tế số có quy mô còn nhỏ. Việc đấu tranh với tội phạm, bảo đảm an ninh mạng còn nhiều thách thức.

Những hạn chế, yếu kém nêu trên, chủ yếu do chất lượng đội ngũ cán bộ, nhất là chất lượng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp, các ngành còn nhiều hạn chế, bất cập, chưa chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

2. Giải pháp chủ yếu xây dựng đội ngũ cán bộ chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư

Quan điểm nhất quán của Đảng chỉ đạo việc chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư do Bộ Chính trị chỉ ra trong Nghị quyết số 52-NQ/TW nêu trên: “Chủ động, tích cực tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư là yêu cầu tất yếu khách quan; là nhiệm vụ có ý nghĩa chiến lược đặc biệt quan trọng, vừa cấp bách vừa lâu dài của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội, gắn chặt với quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng; đồng thời nhận thức đầy đủ, đúng đắn về nội hàm, bản chất của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư để quyết tâm đổi mới tư duy và hành động, coi đó là giải pháp đột phá với bước đi và lộ trình phù hợp là cơ hội để Việt Nam bứt phá trong phát triển kinh tế - xã hội”(3).

Đồng thời, Nghị quyết xác định một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, trong đó nhấn mạnh chính sách, nhiệm vụ, giải pháp lớn phát triển nguồn nhân lực, coi trọng xây dựng đội ngũ cán bộ công chức, viên chức, nhất là đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý chủ chốt các cấp, các ngành chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng này vì sự phát triển vững mạnh đất nước, nâng cao đời sống nhân dân, bảo vệ vững chắc Tổ quốc trong thời kỳ phát triển mới của đất nước. Để đạt được điều này, cần cụ thể hóa, xác định giải pháp cụ thể, đồng bộ, khả thi xây dựng đội ngũ cán bộ chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư đạt hiệu quả.

Tập trung vào những giải pháp chủ yếu sau đây:

Một là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của các cấp ủy, tổ chức đảng, cán bộ, đảng viên, trước hết là cấp ủy, ban thường vụ cấp ủy, chính quyền các cấp về xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, góp phần chuẩn hóa và tăng cường năng lực đội ngũ cán bộ các cấp.

Hai là, triển khai mạnh mẽ việc xây dựng và từng bước hoàn thiện hệ thống vị trí việc làm công chức, viên chức của hệ thống chính trị làm căn cứ để xây dựng, hoàn thiện tiêu chuẩn cán bộ, công chức, viên chức, coi trọng xác định tiêu chuẩn chức danh cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, các ngành.

Xây dựng và từng bước hoàn thiện hệ thống vị trí việc làm công chức, viên chức của hệ thống chính trị theo tinh thần Nghị quyết Trung ương 7 khóa XII của Đảng “về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ”.

Vị trí việc làm gồm hai nội dung chủ yếu: những công việc của vị trí việc làm và những yêu cầu về năng lực (kiến thức, kỹ năng, thái độ và những phẩm chất cần thiết đối với người đảm nhận vị trí việc làm) bảo đảm hoàn thành các công việc của vị trí việc làm đó và đáp ứng yêu cầu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; coi trọng trình độ ngoại ngữ, tin học và năng lực ứng dụng thành quả của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư trong thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao và hoàn thành công việc của vị trí việc làm mà công chức, viên chức đảm nhận.

Trên cơ sở vị trí việc làm và tiêu chuẩn cán bộ, cần triển khai mạnh mẽ việc xây dựng tiêu chuẩn chức danh. Ngoài những tiêu chuẩn về phẩm chất, trình độ mọi mặt, cần nhấn mạnh các tiêu chuẩn về trình độ các khoa học liên quan trực tiếp đến cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; trình độ ngoại ngữ, tin học và năng lực ứng dụng thành quả của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư vào hoạt động của cán bộ. Những công chức là cán bộ lãnh đạo, quản lý, ngoài việc bảo đảm yêu cầu của vị trí việc làm họ đảm nhiệm còn phải đáp các tiêu chuẩn của chức danh cán bộ mà họ đang đảm nhận.

Ba là, tiếp tục xác định và thực hiện tốt nội dung xây dựng đội ngũ cán bộ về số lượng, cơ cấu để chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Xây dựng đội ngũ cán bộ về số lượng, cơ cấu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, gồm: số lượng cán bộ, công chức, viên chức đủ, theo yêu cầu các nội dung của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; cơ cấu hợp lý, đặc biệt là cơ cấu trình độ, chuyên môn đào tạo để có thể chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng này và ứng dụng đạt hiệu quả thành tựu của nó trong thực thi công vụ. Đồng thời, cấp ủy, tổ chức đảng có thẩm quyền cần cụ thể hóa nội dung xây dựng đội ngũ cán bộ về phẩm chất chính trị, năng lực, kỹ năng, uy tín phù hợp với từng cấp, lĩnh vực.

Về phẩm chất chính trị: xây dựng đội ngũ này có bản lĩnh chính trị vững vàng; đạo đức cách mạng, lối sống trong sạch, lành mạnh, không suy thoái về tư tưởng chính trị, dám nghĩ, dám nói, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dám đổi mới sáng tạo, dám đương đầu với khó khăn, thử thách và quyết liệt thực hiện đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước vì lợi ích chung trong quá trình tham gia vào cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư và ứng dụng thành quả của cuộc cách mạng này trong thực thi công vụ vì sự phát triển đất nước, bảo vệ Tổ quốc và nâng cao đời sống nhân dân.

Về trình độ, năng lực: xây dựng đội ngũ cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp, nhất là cấp chiến lược ngang tầm nhiệm vụ do Nghị quyết Trung ương 7 khóa XII xác định đối với cán bộ cấp chiến lược: Thực sự tiêu biểu về chính trị, tư tưởng, phẩm chất, năng lực và uy tín; trên 15% dưới 45 tuổi; từ 40 - 50% đủ khả năng làm việc trong môi trường quốc tế.  Đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp tổng cục, cục, vụ, phòng và tương đương ở Trung ương: từ 20 - 25% dưới 40 tuổi; từ 50 - 60% đủ khả năng làm việc trong môi trường quốc tế. Đối với cán bộ lãnh đạo, quản lý ở địa phương: từ 15 - 20% cán bộ lãnh đạo, quản lý cấp tỉnh dưới 40 tuổi; từ 25 - 35% đủ khả năng làm việc trong môi trường quốc tế; từ 20 - 25% cán bộ lãnh đạo chủ chốt và uỷ viên ban thường vụ cấp uỷ cấp huyện dưới 40 tuổi. Đối với cán bộ chuyên trách cấp xã: 100% có trình độ cao đẳng, đại học và được chuẩn hoá về lý luận chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ, kỹ năng công tác…

Bốn là, đổi mới phương thức xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, góp phần chuẩn hóa và tăng cường năng lực đội ngũ cán bộ các cấp bằng các chủ trương, nghị quyết, quyết định của Đảng, Nhà nước về cán bộ, công chức, viên chức và công tác cán bộ, công chức, viên chức.

Nghị quyết Đại hội XII của Đảng, nhất là Nghị quyết Trung ương 7 khóa XII về “về tập trung xây dựng đội ngũ cán bộ các cấp, nhất là cấp chiến lược, đủ phẩm chất, năng lực và uy tín, ngang tầm nhiệm vụ” đã xác định quan điểm, nhiệm vụ, giải pháp. Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng tiếp tục nhấn mạnh và bổ sung các nhiệm vụ, giải pháp về vấn đề này. Đặc biệt, Bộ Chính trị đã ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 đã xác định quan điểm, mục tiêu và một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 50/NQ-CP ngày 17/4/2020 về Chương trình hành động số thực hiện Nghị quyết số 52 của Bộ Chính trị, xác định chủ trương giải pháp cụ thể, trong đó nhấn mạnh nhiệm vụ, giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, đào tạo đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư. Xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, cần quán triệt sâu sắc và thực hiện tốt các chủ trương, quan điểm, nhiệm vụ giải pháp của Đảng, Nhà nước trong các văn kiện nêu trên.

Thực hiện tốt các khâu của công tác cán bộ, công chức, viên chức: như tạo nguồn, quy hoạch, đào tạo, bồi dưỡng, luân chuyển cán bộ, công chức; quản lý, kiểm tra, giám sát, đánh giá, bổ nhiệm, bổ nhiệm lại, miễn nhiệm, khen thưởng, kỷ luật cán bộ, công chức, thực hiện chính sách đối với cán bộ, công chức, viên chức đáp ứng yêu cầu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

Tạo chuyển biến mạnh mẽ về công tác tạo nguồn cán bộ, công chức để đưa vào quy hoạch cán bộ lãnh đạo, quản lý, coi trọng tạo nguồn đáp ứng những yêu cầu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; đổi mới mạnh mẽ công tác quy hoạch cán bộ lãnh đạo, quản lý; coi trọng đưa vào quy hoạch những cán bộ có khả năng phát triển và đáp ứng yêu cầu nêu trên.

Đổi mới mạnh mẽ công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức, coi trọng đổi mới nội dung, chương trình đáp ứng yêu cầu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; đa dạng hóa hình thức, phương pháp đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức, viên chức; tăng cường trao đổi, thảo luận, tranh luận và đào tạo, bồi dưỡng trong thực tiễn.

Nâng cao chất lượng công tác quản lý, đánh giá, bố trí, sử dụng cán bộ, công chức, viên chức theo yêu cầu công việc của vị trí việc làm mà cán bộ công chức, viên chức đảm nhiệm; khung năng lực của vị trí việc làm đó; kết quả thực hiện công việc của cán bộ, công chức, viên chức và kết quả thực hiện chức trách, nhiệm vụ của cán bộ (đối với công chức là cán bộ lãnh đạo, quản lý).

Tạo thuận lợi cho cán bộ, công chức, viên chức tự học tập, tự rèn luyện nâng cao trình độ mọi mặt, ngoại ngữ, tin học, năng lực, kỹ năng công tác, phong cách, lề lối làm việc khoa học, ý thức tổ chức kỷ luật đáp ứng yêu cầu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư; tăng cường kiểm tra, giám sát, thanh tra; khen thưởng, kỷ luật và coi trọng thực hiện chính sách cán bộ, công chức, viên chức; coi trọng việc trả lương và tiền thưởng theo mức độ thực hiện công việc của vị trí việc làm và chức trách, nhiệm vụ cán bộ đảm nhiệm.

Phát huy vai trò và tạo thuận lợi cho các tổ chức trong hệ thống chính trị, các tổ chức có liên quan và nhân dân tham gia xây dựng đội ngũ cán bộ đáp ứng yêu cầu chủ động tham gia đạt kết quả cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư./.

_________________________________________________

(1) Đảng Cộng sản Việt Nam (2021), Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, Hà Nội, T.1, tr.106.

(2) Bộ Chính trị, Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.

(3) Bộ Chính trị, Nghị quyết số 52-NQ/TW ngày 27/9/2019 về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.